En büyüğü 1960’da yaşandı: Dünyada en fazla kaç büyüklüğünde deprem olabilir

Türkiye’nin 10 ilini vuran 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki depremlerde onbinlerce insanımızın hayatını kaybettik.

Şimdiye kadar kaydedilen en büyük deprem, 22 Mayıs 1960’da Şili’nin Valdivia şehrinde meydana gelen 9.5 büyüklüğündeki depremdi.

10 dakika boyunca yer o kadar fırtına sallandı ki insanlar ayakta duramadı, yollarda çatlaklar açıldı ve binalar çöktü.

ABD Jeolojik Araştırmaları Kurumu’nun (USGS) kayıtlarında yer alan ifadelere göre, insanlar deprem sırasında Soğuk Savaş nedeniyle nükleer patlamalara maruz kaldıklarını sandı.

Adını merkez üretimine en yakın kasabadan alan Valdivia depremi, kabaca 9.5 büyüklüğündeydi ve daha önce veya o zamandan beri bir sonraki en büyük depremdi.

Peki dünyada 9.5 sonucundan daha büyük bir deprem meydana gelebilir mi?

10 boyutta bir deprem olma olasılığı ne

Yer bilimciler, böyle bir olasılığın mümkün olduğunu, ancak çok küçük bir olasılık olduğunu belirtiyor.

9.5’ten daha büyük bir depremin gerçekleşmesi için yer kabuğunda devasa bir parçanın kırılması, hem çok derin hem de çok uzun bir fayın hareket etmesi gerekiyor.

Bir deprem jeoloğu ve iletişim bilimcisi olan Wendy Bohon, dünya üzerinde bunun olabileceğini pek fazla yerin olmadığını söylüyor.

Bohon, 9.5 büyüklüğündeki bir depremin Dünya’nın üretebileceği yaklaşık üst sınır olduğunu ve 10 büyüklüğünde bir deprem olasılığının son derece düşük etkilerini belirtiyor.

Bilim insanları ise, 10 büyüklüğünde bir deprem üretecek fayın dünya üzerinde bilindiğini söylüyor.

Büyüklük, bir depremde salınan enerji miktarının bir ölçüsüdür. Depremin yarattığı etkiyi ifadeleri için kullanılan “şiddet” kavramı ise kapsamlı kavramdan biraz farklı.

Bilim insanları, kişilerin depremi hissetme yeteneklerinin ortaya koyduğun bağımsız olarak merkez gelişimine yakınlıklarını ve bulundukları zemine göre değişeceğini belirtiyor.

Yazıcılara göre, sıkıştırma toprak ve kum üzerinde duran biri, depremi sağlam bir kaya üzerinde duran birinden daha güçlü etkiler.

Bir depremin boyutları, kırılan bir fayın toplam bölgesine sahiptir. Bu da fayın kabuğun ne kadar derinine indiğiyle ve kırılan segmentin yatay olarak ne kadar uzun olduğuyla bağlantılı.

USGS’ye göre depremler, bazen Dünya yüzeyinin 800 kilometre altında meydana gelebilir. Çoğu derin deprem, yüzeyde fazla sallanma oluşturmaz; insanlar için en tehlikeli olanlar yer kabuğunun birkaç kilometre yukarısındakilerdir.

Deprem büyüklükleri arasındaki şiddet farkı

Deprem geniş mimarisi, lineer değil logaritmik olarak artar. Yükseldiği her birim için yer hareketi 10 kat artar ve salınan enerji 32’yi birlikte çıkarır.

Örneğin 7 büyüklüğündeki bir deprem, 6 büyüklüğündeki bir depremden 10 kat daha büyük ve 32 kat daha fazla enerji açığa çıkarır.

Deprem jeologu ve iletişim bilimcisi olan Wendy Bohon, bunu bir spagetti örneğiyle şöyle anlatıyor:

Bir spagetti genişliği kırmak 5 büyüklüğündeki depreme eş değerse, 6 büyüklüğündeki depremin enerjisini açığa çıkarmak için 32 spagetti teli kırmak gerekir. Bu spagetti yönetiminde, 7 büyüklüğündeki bir deprem için 1024, 8 büyüklüğündeki deprem içinse 32 bin 768 telin kırılması gerekiyor.

Bu örnek gösterdiği gibi, salınan enerji sıralaması 8 büyüklüğünde bir deprem ile 9 büyüklüğünde bir deprem arasındaki fark, 5 büyüklüğünde ve 6 büyüklüğündeki bir deprem arasındaki farktan çok daha fazla hasar.

Öte yandan, depremin ölümü ve ölümü arasında kesin bir ilişki yok. Depremin insan sayısı, aslında koruma yere de bağlı. Daha küçük depremler, zayıf yapılar olduğu geçmiş çok daha fazla ölüme neden olabilir.

Örnek vermek isterse, Şili’deki 9,5 büyüklüğündeki deprem yaklaşık 2 bin kişiyi öldürürken, 1556’da Çin’in Shaanxi ölümü meydana gelen ve tahmin boyutları 8 olan depremin, yaklaşık 830 bin kişiyi öldürdüğü tahmin ediliyor. Ayrıca 2010 yılında, Haiti’de 7.0 büyüklüğünde bir deprem yaklaşık 220 bin kişi öldü.

Elbette teorik olarak çok daha büyük depremlere yol açabilecek gezegensel felaketler var: Örneğin bir göktaşının Dünya’ya çarpması gibi.

66 milyon yıl önce dinozorları öldüren Kretase döneminin sonundaki göktaşı çarpmasının, çift haneli depremleri tetiklediği düşünülüyor.